Domeinoverstijgend samenwerken aan leefstijl: wat werkt, wat mist en wie doet wat?

INLEIDING

De urgentie om leefstijl te integreren in de zorg is breed erkend. Toch blijkt de uitvoering in de praktijk weerbarstig. De sleutel tot duurzame leefstijlbevordering ligt in het bouwen van een preventie-infrastructuur. Een preventie-infrastructuur is het geheel aan organisaties, middelen, beleidsmaatregelen, netwerken, professionals en systemen dat gericht is op het voorkomen van ziekten en het bevorderen van gezondheid. Om dit te creëren is samenwerking tussen domeinen: zorg, welzijn, gemeenten en maatschappelijke organisaties nodig. Deze domeinoverstijgende samenwerking (DOS) is essentieel, maar roept ook vragen op: Wat doen we al? Wat is er nodig voor implementatie? En hoe brengen we het niet-voorgeschreven aanbod in kaart?

In dit artikel reflecteren wij op deze vragen aan de hand van de recente Handreiking Domeinoverstijgend samenwerken (2025), ontwikkeld door de Coalitie Leefstijl in de Zorg.

WAT GEBEURT ER AL OP HET GEBIED VAN DOS?

In verschillende regio’s ontstaan initiatieven waarin professionals uit zorg en sociaal domein samenwerken aan leefstijl. Door gezamenlijk scholingen te volgen en kennis met elkaar te maken wordt duidelijk hoe ze elkaars expertise kunnen benutten. Zo verwijzen huisartsen en praktijkondersteuners steeds vaker naar de gecombineerde leefstijlinterventie, buurtsportcoaches, welzijnswerk of schuldhulpverlening. Ook worden initiatieven opgezet als groepsconsulten, waarbij leefstijl centraal staat en kennis kan worden gemaakt met aanbod uit de wijk voor een gezonde leefstijl. Bij de inzet van de consultatiefunctie in de ggz is samenwerking over domeinen heen structureel ingebed, zowel inhoudelijk als organisatorisch. De kennissynthese bij de handreiking beschrijft deze initiatieven niet alleen als voorbeelden, maar als bewijs dat domeinoverstijgend samenwerken kán werken. Cruciaal daarin is: heldere rolverdeling, financiering en gezamenlijke doelstellingen.

WAT IS NODIG VOOR DOMEINOVERSTIJGEND SAMENWERKEN?

De praktijk leert dat samenwerking vraagt om meer dan goede bedoelingen. Een aantal randvoorwaarden komt telkens terug:

1. Ruimte voor samenwerking en cultuurverandering: een gedeeld narratief – gericht op brede gezondheid in plaats van ziekte – helpt om professionals uit verschillende domeinen met elkaar te verbinden.
2. Heldere ‘governance’: bespreek samen het doel en benoem daarbij ieders belangen en verantwoordelijkheden, zodat je van daaruit afspraken kan maken over de manier waarop je samenwerkt. Stel een kartrekker aan voor het samenwerkingsverband.
3. Passende bekostiging: financiering vanuit zowel de Zorgverzekeringswet (Zvw) als het sociaal domein (bijvoorbeeld via Wmo) moet expliciet geregeld zijn. Maak hierbij gebruik van de mogelijkheden van de huidige financieringen, door ze anders in te zetten.
4. Monitoring: werk met gedeelde indicatoren die zowel zorguitkomsten als maatschappelijke meerwaarde zichtbaar maken. Zorg ervoor dat de uitkomsten aanzetten tot borging, verbetering of uitbreiding van de plannen. De handreiking biedt handvatten in de vorm van een stappenplan, stakeholderanalyse en werkbare definities.

MET WIE KUN JE SAMENWERKEN ALS ZORGPROFESSIONAL EN WAAR MOET JE BEGINNEN?

Er zijn veel partijen waarmee je kunt samenwerken (zie Figuur 1).

FIGUUR 1. Partijen waarmee zorgprofessionals kunnen samenwerken bij verschillende aspecten van een gezonde leefstijl.

Juist het aanbod buiten de zorg, denk aan sportverenigingen, bewonersinitiatieven of wijkcentra, speelt een sleutelrol in leefstijlbevordering. Er is al veel aanbod beschikbaar, maar dit is vaak versnipperd, onbekend of tijdelijk. Zorgverleners weten niet altijd wat er is, dus start altijd door contact te leggen met een bruggenbouwer. In veel gemeenten zijn dit bijvoorbeeld gezondheidsbevorderaars/adviseurs van de GGD, beleidsadviseurs gezondheid van de gemeente, buurtsportcoaches of projectleiders vanuit de welzijnsorganisatie al actief op dit thema of met het opzetten van een samenwerking. Zo hoef je als zorgverlener niet zelf het wiel uit te vinden of zelf leefstijlaanbod op te zetten, want dit kan leiden tot medicaliseren van leefstijl en nog meer versnippering en inefficiëntie.

In veel gemeenten is het aanbod geïnventariseerd en beschikbaar op een platform of sociale kaart. Het kennen van het aanbod en de professionals in het sociale domein helpt om al direct een start te kunnen maken met het verwijzen van patiënten naar aanbod bij hen in de buurt.

KERNBOODSCHAP: NIET ZELF DOEN, MAAR SAMENWERKEN

De centrale boodschap van dit artikel is helder: zorgverleners hoeven leefstijlinterventies niet zelf uit te voeren. Erken de kracht van het sociale domein en werk samen aan duurzame oplossingen in de leefomgeving van de patiënt.

In de spreekkamer betekent dit: signaleren, motiveren en verwijzen. De daadwerkelijke interventie, of het nu om bewegen, voeding, zingeving of schulden gaat, kan en moet vaak elders plaatsvinden. Niet omdat het niet belangrijk is, maar omdat het elders beter kan. Niet medicaliseren, maar samenwerken.

CONCLUSIE

Domeinoverstijgend samenwerken aan leefstijl is noodzakelijk, haalbaar en, mits goed ingericht, effectief. De handreiking biedt een stevige basis, maar de vertaalslag naar de praktijk vraagt om regionale coördinatie, betrokken bestuurders en lef om te doen wat nodig is.

Laat dit een uitnodiging zijn aan professionals, beleidsmakers en bestuurders: maak samen werk van leefstijl, niet in isolatie, maar in verbinding. Want gezondheid ontstaat vooral daar waar mensen leven, werken en bewegen en dus ook dáár waar de oplossingen liggen.

LINK: Handreiking Domeinoverstijgend samenwerken.

Dankwoord: dit artikel is tot stand gekomen met redactionele ondersteuning van S. Demouge, Coalitie Leefstijl in de Zorg.

Over Auteurs

Correspondentie graag richten aan: S. Demouge, TNO, Sylviusweg 71, 2333 BE Leiden, tel.: 088 866 75 00, e-mailadres: soesja@demougecommunicatie.nl