Het gebruik van vapes (e-sigaretten) onder jongeren en kinderen in Nederland is de afgelopen jaren explosief gestegen. Recente cijfers¹ laten zien dat bijna 22% van de jongeren tussen 12 en 25 jaar het afgelopen jaar een vape heeft gebruikt, en onder tieners van 15-17 jaar is dat zelfs ruim 23%. Opvallend is dat het gebruik onder jongvolwassenen (18-25 jaar) licht daalt, maar onder tieners juist toeneemt. Dit is zorgwekkend, omdat vapen niet alleen leidt tot nicotineverslaving, maar ook ernstige gezondheidsrisico’s² met zich meebrengt, zoals schade aan hersenen, hart, bloedvaten en een verhoogd risico op kanker door blootstelling aan zware metalen en andere giftige stoffen.
De tabaks- en vape-industrie richt zich doelbewust op jongeren met aantrekkelijke smaken, opvallende designs met felle kleuren en slimme marketing via sociale media. Veel jongeren die vapen, roken daarnaast ook gewone sigaretten, waardoor ze dubbel worden blootgesteld aan schadelijke stoffen. De verslaving aan nicotine ontstaat snel en ongemerkt, vooral door het gebruik van nicotinezout in moderne vapes, dat razendsnel in de hersenen aankomt en de kans op blijvende hersenschade vergroot.
Volgens longartsen en verslavingsdeskundigen staat het vast dat vapen ongezond is, vooral voor jongeren. In 2024 vond een campagne plaats onder de naam Artsen Slaan Alarm³ (www.artsenslaanalarm.nl), waar vier feiten van het vapen centraal stonden. ‘De tabaksindustrie vertelt dit niet, wij artsen daarom wel’, was het motto.
Danielle Cohen, longpatholoog in LUMC en Frank Borm, longarts in het Antoni van Leeuwenhoek hebben een duidelijke missie: tabak en vapes moeten de wereld uit. Om te beginnen moet geprobeerd worden om kinderen en jongeren van het vapen af te houden. Met dat doel hebben Borm en Cohen in 2023 het platform Vapen #jouwkeuze in het leven geroepen. Door middel van lespakketten voor scholen proberen zij, in afwachting van wetgeving die tabak en e-sigaretten uitbant, bewustwording te creëren. “De tabaksindustrie speelt een meedogenloos spel, waarbij alles wordt ingezet om jongeren verslaafd te maken”, stelt Danielle Cohen. “We willen dat jongeren zich bewust worden van het feit dat ze slachtoffer zijn van een dodelijke en sluwe industrie. We willen hen uitrusten met keiharde feiten over vapen, zodat ze straks sterk genoeg staan om nee te zeggen tegen vapen.”
Hoe is Vapen #jouwkeuze ontstaan?
“Het idee ontstond toen ik als longpatholoog in het LUMC dagelijks geconfronteerd werd met longkanker en andere roken-gerelateerde tumoren. En geen enkel geneesmiddel is zo goed als voorkomen dat mensen kanker krijgen. Samen met Frank Borm werkte ik aan een onderzoeksproject en wij besloten een deel van onze subsidie te gebruiken om een lespakket over vapen te ontwikkelen. Dit was eind 2023, precies toen de vape-epidemie onder jongeren echt op stoom kwam. We wilden het pakket gratis aanbieden, omdat roken en vapen alles te maken hebben met de gezondheidskloof. De vraag naar gastlessen explodeerde: duizenden scholen en artsen meldden zich aan. Zo ontstond een beweging van zorgprofessionals die hun frustratie over een nieuwe nicotineverslaafde generatie omzetten in actie.”
Wat zijn de belangrijkste doelen van Vapen #jouwkeuze?
“We hebben twee missies. De eerste is het geven van voorlichting in de klas om het normaliseren van roken en vapen tegen te gaan en jongeren uit te rusten met feiten over nicotine, verslaving en de tabaksindustrie. De tweede is het opvoeren van politieke druk door maatschappelijke reuring te creëren. Want de politiek kan aan de knoppen draaien die het meeste effect hebben: prijs omhoog, verkooppunten omlaag. Voorlichting alleen is niet genoeg; het is zelfs een van de minst effectieve maatregelen. Maar het levert wel een grote achterban van bevlogen artsen op, die niet alleen gastlessen geven, maar ook helpen om maatschappelijke en politieke druk te vergroten.”
Waarom is vapen zo gevaarlijk, en dan vooral voor jongeren?
“Vapen werd in korte tijd populair onder jongeren, als eerste in de VS, waar rond 2019 meerdere tieners in het ziekenhuis belandden met acute longschade. Dit ziektebeeld kreeg een eigen naam: EVALI (zie kader). Vapen maakt jongeren razendsnel nicotineverslaafd. Inmiddels wordt steeds duidelijker dat de vape hierin echt verschilt van de sigaret. De damp voelt door de nicotinezouten en de zoete smaken zacht in de keel. Je kan er ‘anytime , anywhere’ mee doorgaan. Zo krijgen jonge tieners in enkele weken soms tientallen pakjes sigaretten aan nicotine binnen. De verslaving die dan ontstaat overvalt veel tieners volledig. Het komt niet zelden voor dat jongeren ons vertellen dat ze ’s nachts in bed vapen om in slaap te kunnen komen.”
Is vapen kankerverwekkend?
“Los van de nicotine, worden er ook verschillende kankerverwekkende stoffen in vapedamp aangetroffen, zoals formaldehyde, acetylaldehyde, acroleine en nitrosamines. Biologische studies tonen aan dat vapen, net als roken, DNA-schade veroorzaakt, wat de basis is van kanker. En dan zijn er nog de zware metalen als nikkel, cadmium en lood die via de verwarmingsspiraal in de damp terechtkomen. Het idee dat vapen een onschuldig alternatief voor roken is, is een marketingtruc van de industrie. Net als bij de filtersigaret, die zogenaamd minder schadelijk was, blijkt het tegenovergestelde waar: wij vrezen dat de vapers van nu onze toekomstige patiënten met kanker, longziekten en hart- en vaatziekten zullen worden.”
Hoe probeert de industrie jongeren te bereiken?
“De tabaksindustrie is volledig afhankelijk van verslaving die in de tienerjaren ontstaat. Ze maken hun producten aantrekkelijk met hippe apparaatjes met felle kleuren en met trendy smaakjes, en richten zich op jongeren via sociale media. Het businessmodel draait om het creëren van een nieuwe generatie verslaafden, als vervanging voor de oudere generatie rokers die overlijdt. De industrie verdient miljarden aan het ziek maken van mensen, terwijl de maatschappij met de gevolgen zit, zoals 30% van alle kankers die door roken worden veroorzaakt.”
‘Het idee dat vapen een onschuldig alternatief voor roken is, is een marketingtruc van de industrie’
Hoe pakt u het gesprek met jongeren aan in de klas?
“We vermijden een belerend verhaal. In plaats daarvan leggen we uit dat verslaving direct ontstaat: een tiener die vandaag begint met vapen, kan morgen al verslaafd zijn. We bespreken de directe gevolgen, zoals concentratieproblemen, slaapproblemen, depressie, angst, conditieverlies en acute longproblemen, en ja, zelfs seksuele problemen. Ook laten we zien hoe de industrie werkt en dat het hen alleen om nieuwe klanten gaat. Jongeren houden er niet van om gemanipuleerd en gebruikt te worden, en daarmee proberen we hen te bereiken.”
Welke strategieën werken om jongeren van het vapen af te houden?
“Dan kun je aan allerlei tactieken denken. Zoals directe voorlichting: jongeren krijgen feitelijke informatie over de risico’s van vapen, zonder te moraliseren. Daarnaast is het zaak om aan te sluiten bij hun belevingswereld: leg nadruk op directe gevolgen zoals slechtere sportprestaties, slechter slapen, en het gevoel gebruikt te worden door de industrie. We passen ook peer-to-peer strategie toe: we maakten video’s waarin jongeren zélf praten over de nadelen van vapen. Die video’s zitten in het lesmateriaal dat in heel Nederland wordt gebruikt. Maar zoals gezegd: de beste strategie is simpelweg het elimineren van de tabaks/nicotineindustie. En daar is een welwillende overheid voor nodig. Vapen #jouwkeuze zet zich daarom ook vaak in voor strengere wetgeving, zoals het terugdringen van verkooppunten, en het aanpakken van illegale online verkoop via social media platforms als Snapchat. Het voelt soms vreemd om je als arts te begeven in het politieke domein of zelfs aan een talkshowtafel. Maar als dat de plek waar impact gemaakt kan worden, dan is dan schuwen we daar niet voor.”
Wat wilt u ouders en beleidsmakers specifiek meegeven?
“Ouders moeten helaas alert zijn, want vapen gebeurt vaak is lastig te signaleren. Beleidsmakers moeten blijven inzetten op stevige maatregelen die als doel hebben een einde te maken aan de tabaks- en nicotine industrie. Dit is niet radicaal, maar rationeel. Nicotine brengt de samenleving niets, behalve ziekte, dood, en verdringing van zorg. Zorgzaam beleid voor de jeugd gaat niet om betutteling, maar om het bieden van bescherming tegen een machtige en gehaaide industrie. Laten we zuinig zijn op de meest kwetsbare groep in onze samenleving.”
Wat motiveert u om deze strijd te blijven voeren?
“Ik heb een zwak voor tieners. Ze zijn impulsief, creatief, bijdehand, kwetsbaar en vooral: beïnvloedbaar. Het is onrechtvaardig dat jongeren het slachtoffer worden van een businessmodel dat draait op hun verslaving. Zolang ik geloof dat het mogelijk is om deze industrie aan te pakken, blijf ik me inzetten. We moeten alles doen om te voorkomen dat de tieners van nu de kankerpatiënten van de toekomst worden.”
EVALI staat voor E-cigarette or Vaping product use Associated Lung Injury: een ernstige longaandoening door gebruik van e-sigaretten of vapen. Deze nieuwe longziekte werd voor het eerst vastgesteld in de Verenigde Staten in 2019. De aandoening kan acuut of subacuut verlopen en is soms dodelijk. Veel patiënten komen op de intensive care terecht. EVALI openbaart zich met symptomen als kortademigheid, hoesten, vermoeidheid, spierpijn en duizeligheid. Maar ook koorts, misselijkheid, braken, diarree, gewichtsverlies, pijn op de borst, buikpijn en koude rillingen kunnen voorkomen. EVALI wordt veroorzaakt door het gebruik van e-sigaretten en vapen, vooral – maar zeker niet uitsluitend – THC-bevattende producten. De ziekte wordt momenteel doorgaans behandeld met antibiotica of antivirale middelen, corticosteroïden, inhalers of vernevelaars, zuurstoftherapie en beademing.
Referenties
1: Persbericht Trimbos Instituut dd 20 mei 2025: Scholieren in Europa roken, drinken en blowen minder, maar vapen meer. Cannabisgebruik in Nederland hoog. https://www.trimbos.nl/actueel/nieuws/scholieren-in-europa-roken-drinken-en-blowen-minder-maar-vapen-meer-cannabisgebruik-in-nederland-hoog/
3: Website Artsen slaan Alarm. https://artsenslaanalarm.nl/
Naar boven
